"Դիլիջանի" Խոսուն վկաները, շրջայց 5, մենք Դիլիջան Համայնքի Խաչարձան վարչական շրջանում ենք:

Խաչարձան, գյուղ Հայաստանի ՀանրապետությանՏավուշի մարզում, մակերեսը 11,1 կմ քառակուսի, մարզկենտրոնից 30 կմ հարավ-արևմուտք, Երևանից՝ 124 կմ,Խաչարձան գետի գետաբերանի մոտ, ծովի մակերևույթից բարձրությունը 1050 մ, գտնվում է բարեխառն գոտում, ամռանը միջին ջերմաստիճանը +20 C է, ձմռանը՝ -2 C։ 2014 թվականի հունիսի 27-ին Խաչարձանում արգենտինահայ ամուսինների հովանավորությամբ բացվեց բուժկետ և բազմաֆունկցիոնալ սրահ[2]։

Նախնիների մի մասը 1988 թ.-ին այստեղ է գաղթել Ադրբեջանի Ղազախի շրջանից։ Խաչարձան գյուղը մինչև ազգամիջյան կռիվները կոչվել է Փոլադ և բնակեցված է եղել ադրբեջանցիներով։ Փոլադի տնտեսության հետ միևնույն վարչական տարածքում է գտնվել Աղքիլիսա և Մուրթել փոքր գյուղերը (ներկայումս Ճերմակավան և Գեղատափ), որոնք նույնպես ադրբեջանաբնակ են եղել։ 1989 թվականին տարածքը բնակեցվել է Ադրբեջանից բռնագաղթված հայերով։ Խաչարձան է վերանվանվել 1991 թվականի ապրիլի 3-ին։ Գեղատափ գյուղը ադրբեջանցիների հեռանալուց հետո բնակեցվել էՇահումյանի շրջանից բռնագաղթվածներով։

Խաչարձանի ազգաբնակչության փոփոխությունը.[3]

Տարի

1873

1897

1926

1939

1959

1970

1979

1989

2001

2004

2012

Բնակիչ

290

220

362

565

543

755

750

195

383

331

334

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, դաշտավարությամբ և բանջարաբոստանային կուլտուրաների մշակությամբ։

Խաչարձանի հարավային մասում կա “Խաչի տափ” մատուռ, իսկ 1 կմ հյուսիս՝ մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին հազարամյակների դամբարանադաշտ։